14 listopada 2024 r. w siedzibie Narodowego Instytutu Samorządu Terytorialnego odbyła się pierwsza Debata Samorządowa pt. „Czy Polska potrzebuje zmian liczby gmin i powiatów?”, w której udział wzięli przedstawiciele Śląskiego Związku Gmin i Powiatów, a także przedstawiciele kierownictwa MSWiA, ogólnopolskich i regionalnych organizacji samorządowych, przedstawiciele świata nauki oraz eksperci branżowi.
Narodowy Instytut Samorządu Terytorialnego powstał w 2015 r. i jest jednostką budżetową podległą MSWiA. Jego pomysłodawcą był ówczesny Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji, p. Marek Wójcik, który obecnie pełni funkcję Sekretarza strony samorządowej KWRiST. Po objęciu przez prof. Pawła Swianiewicza funkcji dyrektora – NIST zdefiniował swoją działalność na nowo. Oprócz prowadzenia badań, wydawania opinii i prowadzenia szkoleń, NIST przygotował cykl debat na najważniejsze problemy samorządu terytorialnego w Polsce.
Pierwsza debata Narodowego Instytutu Samorządu Terytorialnego, inaugurująca cykl spotkań w NIST, dotyczyła kwestii podziału administracyjnego kraju, tzn. liczby gmin i powiatów, zmiany granic pomiędzy samorządami, a także narzędzi współpracy pomiędzy jednostkami samorządu.
W NIST zauważono, że dość często spotykanym poglądem jest, że małe gminy i powiaty są nieefektywne, a ich liczba powinna być zredukowana (w skrajnym przypadku postulowano nawet o likwidację powiatów). Wskazywano przy tym na zjawisko „korzyści skali” mające wpływ na koszty jednostkowe wykonywanych zadań, a także na potencjał administracyjno-organizacyjny małych samorządów (zarówno powiatowych, jak i gminnych). W trakcie debaty poddano pod dyskusję tę tezę i zastanawiano się, jakie są alternatywne rozwiązania.
W trakcie debaty poruszono także problematykę gmin i powiatów tzw. obwarzankowych, które okalają ośrodki miejskie, korzystając w dużej mierze z ich infrastruktury, samemu nie partycypując w kosztach.
