Inteligentni lokalnie, atrakcyjni globalnie

Idea smart-city

W dniu 20 maja 2023 r. w dwutygodniku „Wspólnota” opublikowany został pierwszy z cyklu artykułów promujących dobre praktyki w obszarze smart-city, w ramach podjętej przez nasz Związek inicjatywy pn. „Inteligentni lokalnie, atrakcyjni globalnie”. Pierwszy artykuł pt. „Czy miasto ma IQ?” stanowi swego rodzaju wprowadzenie i przedstawienie odświeżonego spojrzenia na ideę smart-city. Możecie się z nim Państwo zapoznać poniżej. Pod artykułem znajdziecie Państwo do pobrania zestaw fiszek projektowych, które zostały przesłane do Biura Związku w ramach naszej inicjatywy. Zachęcamy do zapoznania się z ciekawymi rozwiązaniami.

Czy miasto ma IQ?

Miasta inteligentne to wcale nie te, które są naszpikowane nowinkami technologicznymi. To miasta, które budują swoją teraźniejszość i przyszłość w oparciu o inteligentne połączenia zasobów, działań decyzyjnych i zaangażowania mieszkańców. Przykłady? W najbliższych numerach „Wspólnoty” przedstawimy najlepsze koncepcje z zakresu smart city zebrane przez Grupę Innowacji Samorządowych Śląskiego Związku Gmin i Powiatów.

Czy wyobrażamy sobie nasze miasta w 2050 roku? Jakie one będą? Z autonomicznymi samochodami na ulicach, dronami w powietrzu, naszpikowane inteligentnymi rozwiązaniami? Z robotami przemieszczającymi się pomiędzy mieszkańcami? To ćwiczenie wyobraźni kształtuje myślenie o przyszłości miast. Miast, w których dobrze się żyje. Miast, które się zmieniają, które wciąż budujemy, stawiając na inteligentne rozwiązania w różnych obszarach: społecznym, inwestycyjnym, gospodarczym, środowiskowym. Żyjemy bowiem w czasach, których istotą jest zmiana. Inteligentne miasta mają być odpowiedzią na wydarzenia, jakie zachodzą w naszym otoczeniu – zmiany demograficzne, procesy urbanizacyjne, zmiany klimatyczne, niestabilność globalnego systemu gospodarczego, zmiany polityczne.

Już dziś obserwujemy rozwiązania, wydawałoby się, nie z tego świata – sztuczna inteligencja odpowiada na zadane przez nas pytania skrupulatnie i rzeczowo, a nieudany z pozoru start rakiety kosmicznej traktujemy jako znakomite źródło istotnych danych, pozwalających na postęp w dążeniu do sięgnięcia gwiazd.

Nie tylko IT

Koncepcja smart city zakłada rozwój obszarów miejskich w oparciu o technologie informatyczne i komunikacyjne. Dzięki nowoczesnym rozwiązaniom cyfrowym ma się podnieść jakość życia w miastach. Zagadnienia smart city to swego rodzaju „sceny z życia miast”, które budują ich siłę i atrakcyjność. Powszechna definicja zwraca uwagę głównie na rolę szeroko rozumianych technologii IT. Ta idea jednak ewoluuje, rodzą się kolejne generacje inteligentnych miast. Niewątpliwie jednym z podstawowych wyzwań, przed którymi stoją samorządy, staje się przekształcanie zurbanizowanych przestrzeni w miejsca przyjazne mieszkańcom, gdzie technologie służą ludziom. Dzisiaj miasta inteligentne to takie, które podejmują wyzwania w inwestycje ukierunkowane na zrównoważony rozwój z poszanowaniem i mądrym gospodarowaniem zasobami naturalnymi, uwzględniające partycypację społeczną.

Pamiętajmy przy tym, że współczesny świat opiera się na danych. Wchodzimy w warstwę pogłębionych analiz, weryfikacji wskaźników, mierników, metodologii. Żyjemy w czasach rewolucji cyfrowej, w której gromadzimy dane miejskie na każdym poziomie zarządzania.

Jak mierzyć innowacje?

Śląski Związek Gmin i Powiatów od lat realizuje działania, które są elementem szerszej dyskusji o miastach przyszłości w kontekście trendów, wyzwań rozwojowych i sposobach zarządzania nimi. W ramach realizacji projektu „Benchmarking usług publicznych” przedstawiciele samorządów zrzeszonych w Grupie Innowacji Samorządowych wypracowali propozycje wskaźników i mierników, które mają zobrazować procesy związane z budowaniem rozwoju miast w oparciu o inteligentne rozwiązania. Zespół pracujący nad tym zagadnieniem zadał sobie pytania: czy miasto ma IQ? Jeżeli tak, to jak je zmierzyć? Po wielu miesiącach wspólnej pracy, szukania odpowiedzi na pytania, tworzenia wskaźników i mierników oraz określania celów, okazało się, że miasta wykazują się swego rodzaju ilorazem inteligencji. Inteligentne miasta poprawiają życie mieszkańców i nie chodzi tu tylko o kwestie związane z postępem technicznym. IQ miasta to wypadkowa podejmowanych działań i zarządzania w sześciu badanych obszarach: mobilności miejskiej, środowiska, gospodarki i innowacyjności, jakości życia, świadomości obywatelskiej i usług publicznych, edukacji. Warto podkreślić, że inteligentny rozwój miast i gmin jest przez każdy samorząd definiowany inaczej. Każdy ma swoją indywidualną ścieżkę i filary rozwoju. Zdefiniowanie uniwersalnych mierników i wskaźników dla opisania stopnia rozwoju miast i gmin było najtrudniejszym etapem prac podjętych przez zespół samorządów wspierający działania Śląskiego Związku Gmin i Powiatów.

W ramach realizacji projektu „Benchmarking usług publicznych” przedstawiciele samorządów zrzeszonych w Grupie Innowacji Samorządowych ŚZGiP wypracowali propozycje wskaźników i mierników, które mają zobrazować procesy związane z budowaniem rozwoju miast w oparciu o inteligentne rozwiązania.

Mały też bywa smart

Doświadczenia samorządów i zidentyfikowane dobre praktyki to niekwestionowana wartość realizowanego przez nas przedsięwzięcia. Ekosystem innowacji w gminach, miastach i powiatach to skarbnica wiedzy. Miasto inteligentne to miasto wykorzystujące potencjał ludzki i technologiczny dla swojego zrównoważonego rozwoju, ale również miasto, które czerpie z dobrych doświadczeń innych. Dobrym praktykom realizowanym przez samorządy, ich inicjatywom w zakresie rozwiązań smart city, poświęcimy cykl artykułów pod wspólnym hasłem „Inteligentni lokalnie, atrakcyjni globalnie”. Udowodnimy, że smart może być każde miasto czy gmina – nie tylko giganci i prekursorzy idei smart jak Tokio, Nowy York czy Paryż, ale nawet mniejsza JST, jak Goleszów czy Pyskowice. Będzie o zrównoważonej mobilności, rozwiązaniach z zakresu ekologii i ochrony środowiska, edukacji, nowoczesnym urzędzie, który wykorzystuje technologie do poprawy obsługi klientów. Identyfikacja działań samorządów w obszarze smart city, zarówno tych zrzeszonych w Śląskim Związku Gmin i Powiatów, jak i tych biorących udział w przedsięwzięciu pn. „Benchmarking usług publicznych” to prezentacja idei w aspekcie krajowych doświadczeń, które nie odbiegają od osiągnięć w innych państwach. Pamiętajmy, że to w miastach tworzy się przyszłość i zawsze stoją za nią mieszkańcy i ich potrzeby.

Red. Śląski Związek Gmin i Powiatów

Czy wiesz, że…mobilność otwiera drzwi do miasta?

W dniu 26 sierpnia 2023 r. w dwutygodniku „Wspólnota” opublikowany został nasz kolejny z cyklu artykułów promujących dobre praktyki samorządowe w obszarze Smart-City, w ramach podjętej przez nasz Związek inicjatywy pn. „Inteligentni lokalnie, atrakcyjni globalnie”. Celem publikacji artykułów jest prezentacja rozwiązań z wybranych dziedzin, bazując na otrzymanych fiszkach. Tylko kompleksowe spojrzenie na temat inteligentnej mobilności pozwala na rozpoznanie czynników sukcesu. Mobilność to jeden z najważniejszych kryteriów decydujących o atrakcyjności miast, to obszar, który wchłania rozwiązania Smart City. I o tych rozwiązaniach właśnie ww. obszarze traktuje nasz drugi artykuł, który powstał w ramach prac Grupy Innowacji Samorządowych działającej w Śląskim Związku Gmin i Powiatów. Z drugim z artykułów możecie się Państwo zapoznać poniżej.

Mobilność otwiera drzwi w smart city

Mobilność to jeden z ważniejszych czynników decydujących o atrakcyjności miast i gmin, zarówno dla mieszkańców, jak i inwestorów. To także obszar rozwoju, który wchłania rozwiązania smart city i tworzy je skrojone do potrzeb lokalnych i sprawia, że są one użyteczne dla społeczności. Samorządy budują nową politykę mobilności ukierunkowaną nie tylko na zielone rozwiązania w transporcie publicznym, sprawne przemieszczanie się mieszkańców, integrację środków transportu, czy rozwój e-usług w tym sektorze, ale przede wszystkim stawiają na zmianę zachowań związanych z mobilnością. Miasta i gminy zarządzając dzisiaj mobilnością stosują – rozwiązania planistyczne, inwestycyjne, organizacyjne i finansowe, bo tylko kompleksowe spojrzenie na temat inteligentnej mobilności (uwzględniające m.in. kwestie ruchu ulicznego, rowerowego i transportu publicznego) pozwola na rozpoznanie czynników sukcesu. Poniżej przedstawiamy przykładowe dobre praktyki w ww. obszarze, zidentyfikowane w ramach prac Grupy Innowacji Samorządowych działającej w Śląskim Związku Gmin i Powiatów.

Dojrzałość inteligentnych, systemowych rozwiązań w ruchu ulicznym

Inteligentne Systemy Transportowe (ang: Intelligent Transportation Systems, ITS) to takie, które łączą technologie informacyjne i komunikacyjne z dostępną infrastrukturą transportową. Ich efektywność opiera się na pozyskaniu, przetwarzaniu, a następnie wykorzystaniu informacji. Kompleksowe rozwiązania w zakresie inteligentnych systemów zarządzania i sterowania ruchem wdrożone w Gliwicach i Tychach, to przykłady systemowych praktyk, których celem jest z jednej strony poprawa bezpieczeństwa wszystkich uczestników ruchu drogowego, a z drugiej promowanie komunikacji miejskiej do podroży wewnątrzmiejskich. Gliwicki inteligentny system sterowania ruchem działa w oparciu o dane pozyskiwane z szeregu czujników i urządzeń zainstalowanych w rejonie wszystkich skrzyżowań z sygnalizacją świetlną, głównych ciągów komunikacyjnych, miejsc parkingowych, a także tych zamontowanych w autobusach komunikacji miejskiej. Integracja powyższych urządzeń pozwala na generowanie danych, które służą do wprowadzania automatycznych zmian w systemie (np.: sygnalizacja świetlna, tablice VMS). W Gliwicach wdrożono następujące funkcjonalności systemu:

• zastosowano w całym mieście sygnalizację acykliczną – akomodacyjną,
• rozbudowano system detekcji pieszych i rowerzystów,
• nadano priorytet zielonego światła dla pojazdów komunikacji zbiorowej,
• uprzywilejowano pojazdy służb ratowniczych przejeżdżających przez skrzyżowania wyposażone w sygnalizacje świetlne,
• rozbudowano system informacji drogowej dla kierujących, poprzez znaki zmiennej treści, radio CB oraz radio do komunikacji technicznej dla służb utrzymaniowych,
• wprowadzono mobilną aplikację informacyjną dla użytkowników ruchu drogowego,
• rozbudowano systemy monitorujące: system punktów pomiaru ruchu wraz z identyfikacją pojazdów, monitoring skrzyżowań wraz z analityką obrazu wideo informującą automatycznie o niebezpiecznych zdarzeniach drogowych, system identyfikacji wolnych miejsc parkingowych na terenie miasta, system meteorologiczny,
• wprowadzono system preselekcyjnego ważenia pojazdów na wlotach do miasta.

Warto zaznaczyć, iż zautomatyzowany system nadawania priorytetu przejazdu dla pojazdów uprzywilejowanych (policja, straż pożarna, pogotowie ratunkowe) w skali całego miasta był pierwszym, takim rozwiązaniem w Polsce. Z kolei Inteligentny System Zarządzania i Sterowania Ruchem uruchomiono rok temu w Tychach. Celem wdrożenia systemu było usprawnienie komunikacji w mieście oraz zwiększenie bezpieczeństwa uczestników ruchu. Tyski system – podobnie jak gliwicki – również nadaje priorytet przejazdu autobusom i trolejbusom. Daje również duże możliwości integracji oraz diagnozy, np. pozwala łatwo badać napełnienie linii i główne potoki pasażerskie. Dzięki odpowiedniej funkcjonalności, ITS dostarcza nowe możliwości służbom miejskim, które mogą reagować w sposób bardziej efektywny. Dodatkowo uruchomiono nowoczesne Centrum Sterowania Ruchem, które uwzględnia:

• system sterowania i monitorowania ruchu drogowego, w którego zakres wchodzi: podsystem obszarowego sterowania ruchem drogowym, podsystem oznakowania o zmiennej treści, podsystem osłony meteorologicznej oraz monitorowania zanieczyszczeń środowiska i pomiaru hałasu, podsystem ważenia pojazdów w ruchu, podsystem dynamicznych tablic parkingowych i pomiaru napełnienia na parkingach, podsystem automatycznego rozpoznawania tablic rejestracyjnych, podsystem detekcji Bluetooth, podsystem odcinkowego pomiaru prędkości, podsystem rejestracji przejazdu na czerwonym świetle, podsystem sterowania oświetleniem ulicznym,
• system zarządzania komunikacją zbiorową, w którego zakres wchodzi: podsystem tablic informacji przystankowej, podsystem pomiaru napełniania komunikacji zbiorowej, podsystem lokalizacji pojazdów komunikacji zbiorowej, podsystem alarmowy,
• system informacji medialnej, w którego zakres wchodzi ogólnodostępna platforma informacyjna wraz z podsystemem komunikatów o warunkach ruchu, podsystemem planowania podróży oraz system wideo monitoringu, w którego zakres wchodzi: podsystem rejestracji obrazu, podsystem wykrywania zdarzeń drogowych.

Rower, czyli atrakcyjna mikromobilność

Chociaż mikromobilność dotyczy wykorzystania różnego rodzaju małych, a co za tym idzie lekkich środków transportu, w Polsce najdynamiczniej rozwijają się usługi związane z rowerami i hulajnogami. Trend ten generuje wiele korzyści, m.in. niewielkie gabaryty umożliwiają sprawne przemieszczanie się po ulicach miast oraz niwelują problemy związane z parkowaniem. Nie emitują też szkodliwych substancji do atmosfery i nie zwiększają hałasu w mieście.

Budowa dróg i ścieżek rowerowych oraz wdrożenie systemów roweru publicznego to rozwiązania, w których miasta upatrują rozwój mikromobilności.  Podstawową funkcją sytemu roweru miejskiego jest stworzenie dodatkowej oferty dla mieszkańców do odbywania podróży wewnątrzmiejskich.  Przykładem kompleksowego myślenia o mikromobilności jest Lublin, który od 2014 r. prowadzi wypożyczalnię miejskich rowerów. Na potrzeby lubelskiego systemu roweru miejskiego została zakupiona infrastruktura tj. rowery miejskie, stacje roweru miejskiego przystosowane do wypożyczenia i zwrotu, a także kompleksowy system informatyczny służący do zarządzania procesem wypożyczania i zdawania rowerów. W kolejnych latach system rozwinął się poprzez udostępnienie mieszkańcom większej ilości rowerów i stacji rowerowych (w tym także na aglomeracyjnym terenie sąsiadujących z Lublinem dwóch jednostek samorządu terytorialnego), a sam system przeszedł modernizację., m.in. stworzona została specjalna oferta abonamentowa dla użytkowników. Na mocy podpisanej w ubiegłym roku umowy, system roweru miejskiego w Lublinie działa w oparciu o ok. 600 rowerów i 130 stacji, a funkcjonowanie systemu powiązane jest z systemem transportu publicznego. Dzięki integracji obu systemów, pasażerowie komunikacji miejskiej będą mogli wypożyczyć rower na preferencyjnych warunkach. O atrakcyjności rozwiązań wdrożonych w Lublinie świadczą statystyki:

• od początku działania systemu Lubelski Rower Miejski zarejestrowanych zostało ponad 120 tysięcy użytkowników, natomiast rowery były wypożyczane 3,7 mln razy,
• w czasie funkcjonowania systemu LRM w latach 2021 – 2022, rowery miejskie zostały wypożyczone 221 281 razy, co daje średnio 316 wypożyczeń przeciętnego roweru, zakupionych zostało 1 709 abonamentów na korzystanie z systemu rowerów miejskich, natomiast łączny czas użytkowania przekroczył 7,5 mln minut,
• tylko w 2022 r., gdy system funkcjonował od stycznia do października, rowery miejskie były wypożyczane 144 815 razy (średnio 207 razy wypożyczeń przeciętnego roweru), zakupionych zostało 1 020 abonamentów, a czas wypożyczeń przekroczył 5 mln minut.

Transport miejski też może być smart

Dynamiczne systemy informacji pasażerskiej, aplikacje mobilne, systemy biletu elektronicznego, płatności mobilne za przejazdy komunikacją publiczną i opłaty parkingowe, to powszechne rozwiązania w gminach.  Wdrażają je m.in.: Cieszyn, Częstochowa, Jaworzno, Lublin, Rybnik. Inwestycje w rozwój mobilności, to również wymiana taboru autobusowego na nowoczesny, ekologiczny, przyjazny środowisku. Za przykład niech posłuży Jaworzno, gdzie flota 50 autobusów elektrycznych, to ponad 70% całego taboru, w Tychach jeżdżą autobusy na gaz (CNG), Rybnik natomiast śmiało kroczy w przyszłość realizując zakup 20 autobusów elektrycznych zasilanych wodorem.

Celem wszystkich przedstawionych powyżej działań jest budowanie wieloaspektowej oferty, która stworzy atrakcyjne rozwiązania w transporcie publicznym, mikromobilności i cyfrowych usługach dla tego obszaru.

Oczywiście, nie zapominamy również o rozwiązaniach, które być może na pierwszy rzut oka wcale nie wydają się pasować do rozwiązań smart-city, takich jak: ograniczenie ruchu samochodów w śródmieściu, zmiana ruchu ulic na  jednokierunkowe z uwzględnieniem tzw. rowerowych kontrapasów, czy tworzenie stref uspokojonego ruchu gdzie ograniczenie prędkość dla pojazdów wynosi z reguły 30 km/h. Przykładem wdrożenia takiej strefy może być Strefa Tempo 30 wdrażana od 2014 roku przez Miasto Katowice w centrum,
i powiększana w następnych latach o kolejne ulice śródmieścia. Dzięki temu rozwiązaniu pomiędzy rokiem 2014 a 2018 liczba wypadków na obszarze strefy spadła o około 41% [źródło: www. katowice.eu].

Smart praktyki w obszarze mobilności to realne i powszechne działania wdrażane przez miasta, których celem strategicznym jest poprawa jakości przemieszania się po mieście i zapobieganie zjawisku kongestii, przy poszanowaniu praw wszystkich użytkowników infrastruktury transportowej. Warto się im przyglądać, gdyż zmiany są dynamiczne i wartościowe w rezultatach.

Red. Śląski Związek Gmin i Powiatów

Zielone znaczy lepiej

Myślenie o miastach w „kolorze zielonym” jeszcze do niedawna w wielu miejscach uznawane było za mało istotne, a znaczenie działań zmierzających m.in do poprawy jakości środowiska oraz powietrza, ochrony miejskiej przyrody, dbałości o rozwiązania urbanistyczne, których celem jest „odbetonowanie” przestrzeni publicznych, umniejszane do ich „upiększania”. Wydaje się, że narracja o konieczności i wyzwaniach, przed którymi stają i którym chcą sprostać nasze miasta, w końcu uzyskuje realny wydźwięk w przestrzeni medialnej, a także aprobatę wśród większości mieszkańców.

Można by powiedzieć, że nasze miasta grają w zielone, budując przestrzenie i relacje społeczne, w których dbałość o bioróżnorodność miejską, naturalne ekosystemy i przeciwdziałanie zmianom klimatycznym są kluczem do rozwoju i poprawy jakości życia.

O tym, jak w miastach wdrażane są innowacyjne technologie, jak natura staje się ich sercem oraz jak ważne są partnerstwa i budowanie społecznych relacji dla działań na rzecz poprawy jakości środowiska w gminach, będzie poniższy tekst, do którego lektury serdeczne zapraszamy. Przywołane inspirujące przykłady, nie są już odosobnionymi przypadkami, a raczej  konsekwentnymi działaniami samorządów na rzez poprawy jakości życia mieszkańców z zapewnionym wieloletnim finansowaniem.

Przykładowe dobre praktyki zidentyfikowane zostały w ramach dyskusji o inteligentnych miastach i wachlarzu wskaźników charakteryzujących rozwój miast w Grupie Innowacji Samorządowych działającej przy Śląskim Związku Gmin i Powiatów.

Realizacja zadań, a ludzkie oblicze

Warto rozpocząć prezentację dobrych praktyk od wdrożenia, jakim może pochwalić się Bieruń. „Zielone kontrole” realizowane są przez Urząd Miasta Bierunia. Standardowa procedura związana ze sprawdzaniem czy mieszkańcy wywiązują się z prawidłowego gospodarowania odpadami, posiadają odpowiednie źródła ciepła i używają paliw dopuszczonych przepisami prawa została przeobrażona w wieloaspektową kampanię edukacyjną i dialog z mieszkańcami. Urzędnicy, którzy wraz ze strażnikami miejskimi biorą udział w „zielonych kontrolach”, przede wszystkim wyjaśniają jak poprawnie segregować odpady, kiedy należy wymienić piec, z jakich źródeł finansowania można skorzystać wymieniając źródło ciepła i termomodernizując budynek. Przykład działań w Bieruniu, pokazuje jak ważne jest budowanie relacji z mieszkańcami, jak istotna jest kampania edukacyjna i informacyjna, której wspólnym celem jest współdziałanie samorządu i mieszkańców. Bieruń jest jedną z wiodących gmin w Polsce pod względem wykorzystania rządowego programu Czyste Powietrze.

Na edukowanie i informowanie postawili również samorządowcy z Bielska-Białej, stawiając w rozwoju miasta m.in. na wartość przyrody, zasobów naturalnych i potrzebę racjonalnego gospodarowania energią. W 2009 r. Bielsko-Biała przystąpiła do europejskiego Porozumienia Burmistrzów, zmierzającego do realizacji celów 3×20 na gruncie lokalnym tj.: redukcji zużycia energii, zmniejszenia emisji CO₂ oraz wzrostu użycia OZE o 20% do roku 2020. W 2010 r. Rada Miejska uchwaliła pierwszy w Polsce „Plan działań na rzecz zrównoważonej energii dla Bielska-Białej do roku 2020” (ang.SEAP). Wiadomo było, że celów 3×20 nie uda się osiągnąć bez współpracy z mieszkańcami i przedsiębiorcami, dlatego w 2011 roku została uruchomiona kampania promocyjno-edukacyjna „Bielsko-Biała chroni klimat” i do tej pory objęła swymi działaniami ponad 100 tys. mieszkańców. Pierwszym krokiem było pozyskanie dla idei tzw. ambasadorów klimatu, tj. osoby reprezentujące różnorodne środowiska i profesje, które poprzez zaprezentowanie osobistego zobowiązania prośrodowiskowego na indywidualnym plakacie inspirowały innych mieszkańców miasta. Dalszym krokiem było podjęcie edukacji mieszkańców w każdym wieku i generowanie postaw ekologicznych poprzez konkursy oraz imprezy edukacyjne. Kampania obfituje również w szereg działań: projekty ekologiczne realizowane z udziałem szkół i przedszkoli, mieszkańców oraz firm – dostawców mediów energetycznych, seminaria, konferencje i szkolenia z zakresu efektywności energetycznej i ochrony klimatu oraz autorskie akcje (takie jak torby ekologiczne, eko-nalepki zachęcające do oszczędzania mediów, ulotki, broszury, puzzle, gry planszowe i terenowe, komiksy i kalendarze ścienne, treści ekologiczne w postaci artykułów prasowych i internetowych, audycji i filmów edukacyjnych oraz postów i klipów). Działania i rozmach kampanii zostały docenione przez innych – wydarzenie otrzymało ponad 20 nagród i wyróżnień krajowych i europejskich. W szczególności dużym zainteresowaniem cieszyły się ekotorby – projekt opiera się na pomyśle użytecznego zagospodarowania siatek reklamowych, które straciły swoją aktualność i standardowo trafiłyby do odpadów. Za to działanie Urząd Miejski w Bielsku-Białej otrzymał wyróżnienie w konkursie Innowacyjny Samorząd 2023. By ocenić efekt tych kompleksowych działań informacyjno-edukacyjnych, w latach 2011-2022 przeprowadzona została analiza jakości powietrza w mieście, która pokazała, że od momentu uruchomienia kampanii nastąpił spadek: średniorocznego stężenia pyłów zawieszonych PM10 z wartości 47,1 do 26 µg/m3, liczby dni w roku z przekroczeniem poziomu dopuszczalnego z 94 na 28 oraz stężenia benzoalfapirenu z wartości 6,7 do 4,0 ng/m3. Efekty działań w samorządach mówią same za siebie. Współpraca buduje cenne rozwiązania, w każdym aspekcie funkcjonowania.

Twarde, zielone argumenty

Zostańmy jeszcze w obszarze poprawy jakości powietrza, tym razem w Gliwicach. Przykładem jest Centrum Przesiadkowe Zachodnia Brama Metropolii Silesia, którego mury zostały pokryte betonem fotokatalitycznym. Jego zadaniem jest oczyszczanie powietrza ze szkodliwych dla naszego zdrowia związków chemicznych. Pierwsze realizacje z betonu fotokatalitycznego miały miejsce na początku XXI wieku. Zastosowanie innowacyjnej technologii płyt betonowych wyprodukowanych na bazie cementu fotokatalitycznego pomogło zmniejszyć stężenie szkodliwych dla ludzi substancji na terenie obciążonym zwiększonym ruchem autobusowym w centrum przesiadkowym w Gliwicach. Użycie materiałów fotokatalitycznych wpływa na redukcję stężenia: tlenków azotu, czyli głównego elementu w tworzeniu kwaśnych deszczów, troposferycznego ozonu (smog), tlenków siarki, lotnych związków organicznych w tym benzenu i toluenu, amoniaku, tlenku węgla, chlorków organicznych i aldehydów.

Dodatkowa zaleta wdrożonego rozwiązania dotyczy właściwości samoczyszczących użytego materiału m.in. z sadzy, brudu i cząstek organicznych oraz pleśni, grzybów, glonów bakterii i alergenów. Co wydaje się istotne z punktu widzenia optymalizacji, zastosowane płyty nie wymagają konserwacji. Przedsięwzięcie wdrożone w Gliwicach jest projektem pilotażowym w województwie śląskim. Dotychczasowe zastosowania betonu przy inwestycjach realizowanych w Warszawie i innych polskich miastach oraz w Czechach, Włoszech, Niemczech potwierdzają wysoką przydatność tego typu rozwiązań. Teren przemysłowy, silnie zurbanizowany jest przestrzenią do montażu materiałów wykorzystujących energię słoneczną w zjawisku fotokatalizy, wpisując się tym samym w politykę poprawy jakości powietrza w miastach. Doświadczenia Gliwic zapewne posłużą innym samorządom i staną się rozwiązaniem, które może się znacząco upowszechnić.

Słońce, wiatr i technologia

Transformacja energetyczna kształtuje rozwiązania w infrastrukturze miejskiej. Budowa instalacji OZE w budynkach użyteczności publicznej i komunalnych budynkach mieszkaniowych przynosi wymierne korzyści finansowe i środowiskowe. Jednym z ważniejszych filarów smart environment (środowiska smart) w ramach koncepcji smart city jest wykorzystanie technologii IoT, a więc tej samej, którą na co dzień wykorzystujemy budując przyjazne przestrzenie naszych domów. W tym duchu Dąbrowa Górnicza postawiła na rozwiązanie związane z wdrożeniem systemu do monitoringu i zdalnego zarządzania źródłem ciepła, energii elektrycznej oraz wody dla pięciu jednostek oświatowych. Zbudowano bezprzewodowy system inteligentnego pomiaru i monitorowania zużycia mediów z uwzględnieniem transmisji danych do systemu centralnego oraz możliwość wpływania na zadane parametry. Jako platforma cloud’owa, umożliwia on monitoring oraz zdalne zarządzanie pracą instalacji i urządzeń zintegrowanych – nawet w ramach najbardziej rozproszonej infrastruktury budynkowej. Bez ograniczeń ilościowych, z dowolnego urządzenia i z dowolnego miejsca, wystarczy dostęp do Internetu. Dostępna jest również opcja generowania raportów analitycznych (aktualnych i historycznych) w zakresie zużycia mediów energetycznych i wody. Dzięki temu Urząd może zwiększyć efektywność wykorzystanych zasobów energetycznych.

W efekcie realizacji projektu znacząco obniżono zamówioną moc cieplną oraz zmieniono grupy taryfowe dostarczanej energii elektrycznej i zmniejszono moc umowną, co spowodowało znaczące obniżenie kosztów ogrzewania oraz oświetlenia budynków jednostek oświatowych. W kolejnych latach system zostanie rozbudowany i zostaną do niego dołączone inne placówki oświatowe w Dąbrowie Górniczej.

Łączymy kolory w miastach

Zielona i błękitna infrastruktura rozpycha się w przestrzeniach naszych miast. Jest świadomym planowaniem rozwiązań, które mają zapobiegać zmianom klimatycznym, ale również wprowadzać do miejskiej przyrody różnorodność, zarówno biologiczną, jak i rozwiązań. Zielone miasta to potencjał nie do przecenienia, widzą to samorządowcy realizując wiele działań zmierzających do poprawy jakości życia, tym samym inwestując w zielone rozwiązania. Mamy więc zielone budżety partycypacyjne, inwestycje w łąki kwietne i ogrody deszczowe, nasadzenia drzew, przywracanie świetności parkom, parklety miejskie, tworzenie parków kieszonkowych, ogrodów warzywnych i miejskich sadów, a na terenach cennych przyrodniczo (i nie tylko), wypasane są owce.

Wspomniane powyżej ogrody deszczowe stanowią często wykorzystywaną praktykę dla miejsc, które cechują zastoiska i gromadzenie wód opadowych. To rozwiązanie, które realnie umożliwia ponowne wykorzystanie deszczówki i wielokrotnie stanowi ułatwienie w codziennym funkcjonowaniu mieszkańców. Przykładem może tu być Lublin. W ramach kompleksowych działań, zaprojektowano 9 obiektów małej retencji, które wcześniej borykały się z problemem lokalnych podtopień. Warto zaznaczyć, że istotę tego z pozoru niewielkiego działania dostrzegł również Śląski Związek Gmin i Powiatów, i w 2022 roku zainicjował przedsięwzięcie, w ramach którego na mocy porozumień, przy współpracy władz samorządowych i społeczności lokalnych utworzono 4 ogrody deszczowe (w Częstochowie, Kaletach, Sosnowcu i Żorach).

Z kolei parklety to niewielkie miejsca do odpoczynku z siedziskami i zielenią, które powstają z przekształcenia miejsc parkingowych. Dzięki nim mieszkańcy zyskują dodatkową przestrzeń do odpoczynku w centrum miasta, a sama inicjatywa zachęca do pozostawienia samochodu i przemieszczania się rowerem lub pieszo. Przykładem systemowego podejścia do rozwoju obszarów zielonych w centrum miasta jest Rybnik, który od 2017 roku stworzył 3 parkelty i 6 łąk kwietnych, a „zielone zarządzanie” zakłada brak konieczności koszenia trawy lub ewentualne pozostawienie jej po skoszeniu (w celu zmniejszenia parowania powierzchniowego i aktywnego udziału w magazynowaniu wody). Inna alternatywa dla standardowego koszenia trawy została zastosowana w Gliwicach, gdzie za realizację tego zadania odpowiadają „ekokosiarki” czyli stada owiec kameruńskich. Idea ta wpisuje się w normatywnie wprowadzoną hierarchię sposobów postępowania z odpadami i zmniejszaniu emisji spalin do powietrza w związku z pracą mechanicznych kosiarek. Obecnie na zlecenie miasta „pracuje” ok. 70 owiec. W ciągu jednego sezonu są w stanie skosić ok. 50 ha powierzchni. Od 2022 roku owce dodatkowo koszą trawę na zrekultywowanym terenie składowiska odpadów, co jest działaniem innowacyjnym w skali całego kraju.

Mnogość działań i rozwiązań, każde cenne, każde z wartością dodaną. Działania związane z budowaniem potencjałów przyrody w miastach wynikają z przemyślanej polityki i świadomości, że rozwój tego obszaru, to nowe miejsca pracy i siła napędowa dobrobytu miast. Polskie miasta poprzez inteligentne rozwiązania budują swoją globalną markę i warto je przywoływać, by stały się inspiracją dla innych miast, które być może jeszcze nie zdecydowały się na ten istotny dla nas krok.

Red. Śląski Związek Gmin i Powiatów

Obywatelskie smart

W poprzednich artykułach dot. samorządowych dobrych praktyk w obszarze smart city, poruszaliśmy ważne kwestie mobilności i środowiska. Ale inteligentne miasta dopełnią się dopiero wtedy, gdy uda się stworzyć siatkę relacji pomiędzy wszystkimi interesariuszami procesów mających miejsce w przestrzeni miasta: mieszkańcami, instytucjami samorządowymi, przedsiębiorcami oraz organizacjami pozarządowym, właśnie w oparciu o nowoczesne technologie. Dzisiaj miasta są aktywnym graczem w budowaniu dialogu z lokalnymi społecznościami poprzez m.in. uruchamianie  portali otwartych danych, prowadzenie  dialogu z mieszkańcami za pomocą ankiet on-line, czy też głosowanie w budżetach obywatelskich za pomocą elektronicznych formularzy. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom mieszkańców, wdrażanych jest wiele innowacyjnych usług, które usprawniają załatwianie urzędowych spraw, bez przekraczania progu budynku administracji samorządowej. Ekosytem miejskich innowacji oparty o rozwiązania z zakresu nowych technologii rozwija się dynamicznie, tworząc cyfrowe rozwiązania w służbie mieszkańców.

Przykłady dobrych praktyk, o których mowa w dalszej części artykułu, zostały zdefiniowane w ramach prac Grupy Innowacji Samorządowych działającej przy Śląskim Związku Gmin i Powiatów. Jest to Grupa, która przede wszystkim pracuje nad stworzeniem zestawu mierników i wskaźników do monitorowania poziomu inteligentnego rozwoju miast, ale również poszukuje dobrych praktyk samorządowych w powyższym obszarze. Wskazane poniżej rozwiązania, to jedne z wielu, które udało się zidentyfikować, jednak ze względu na swoją kompleksowość i innowacyjność, zostały zaprezentowane, jako modelowe.

Zawsze pomocna Dąbrowa Górnicza

Ciągłe podnoszenie jakości obsługi mieszkańców w Dąbrowie Górniczej jest celem, dla którego Miasto wdraża liczne i zróżnicowane rozwiązania. Centrum Obsługi Klienta w dąbrowskim urzędzie, to przykład standardów, które kompleksowo, w oparciu o nowoczesne rozwiązania, usprawniają załatwianie spraw urzędowych. Punktem wyjścia do zaprojektowania całego systemu obsługi klienta, było zaczerpnięcie wzorców i standardów obowiązujących w komercyjnych punktach usług, takich jak bank czy punkt telefonii komórkowej. Reorganizacja pracy z klientem bezpośrednim została zatem rozłożona na etapy. Jednym z pierwszych usprawnień wprowadzonych przez Centrum było stworzenie funkcji Asystenta Klienta, który już na wejściu do urzędu wita i dopytuje o rodzaj sprawy, pomaga w pobraniu biletu do systemu kolejkowego, kieruje do odpowiedniego stanowiska obsługi, czy odpowiada na podstawowe pytania. Kolejne działania zmierzały do wyniesienia jakości obsługi na jeszcze wyższy poziom. W Centrum Obsługi Telefonicznej, konsultanci wspierają mieszkańców w wypełnianiu formularzy online i pomagają załatwić sprawę bez konieczności składania wizyty w urzędzie. Ponadto wdrożono usługę PACZKOMAT URZĄD 24, dzięki której mieszkańcy mogą załatwiać wybrane sprawy urzędowe całodobowo i bezkontaktowo. Pozwala ona na złożenie dokumentów (np. o wydanie dowodu rejestracyjnego i tablic) w dowolnym automacie paczkowym współpracującej firmy i odebrać gotowe dokumenty zgodnie ze wskazaniem. Natomiast najnowszym rozwiązaniem, opartym na tych stosowanych w korporacjach, jest Miejskie Centrum Informacji 2.0. Narzędzie uruchomione, by usprawnić wsparcie obsługi mieszkańców. Jeżeli dzwoniący do urzędu klient nie zdoła uzyskać natychmiastowego rozwiązania swojego problemu, zostaje utworzony tzw. „ticket” przypisany do określonego wykonawcy zadania z ustalonym priorytetem realizacji. Na podstawie zgłoszeń mieszkańców, budowane są odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania i zgłoszenia (tzw. publiczny FAQ). Ich publikacja pozwala klientom urzędu na sprawniejsze  poruszanie się w gąszczu realizowanych przez samorząd usług publicznych.

Halo Rybnik? Z RYBKĄ po mapę!

Rosnąca konkurencja oraz rewolucja cyfrowa, która ma miejsce w dzisiejszych czasach, powoduje, że e-usługi administracji publicznej zaczynają odgrywać coraz istotniejszą rolę, zarówno dla samorządów, jak i społeczeństwa. W tym duchu  Miasto Rybnik uruchomiło wszechstronną aplikację e-usług, której celem jest udostępnianie zasobów geodezyjnych i kartograficznych. Aplikacja GEO-INFO zintegrowana jest z Elektronicznym Systemem Obiegu Dokumentów oraz innymi komponentami Geoinformacyjnej Platformy Usług Elektronicznych (GPUE). Służy przede wszystkim do zgłaszania prac geodezyjnych, pobierania i opłacania materiałów z Powiatowego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej. Jednym z komponentów to aplikacja GEO-INFO i.Wniosek, za pomocą której udostępniane są mapy zasadnicze i mapy ewidencji gruntów i budynków, wypisy i wyrysy z ewidencji gruntów i budynków. Z kolei poprzez aplikację GEO_INFO i.Projektant można złożyć wniosek o skoordynowanie usytuowania sieci uzbrojenia terenu. Celem, który przyświecał wdrożeniu tego rozwiązania było uproszczenie procesu oraz skrócenie czasu składania i realizacji wniosków. GEO-INFO i.Narady służy natomiast do prowadzenia narad koordynacyjnych, opiniowania wniosków o skoordynowanie usytuowania projektów sieci uzbrojenia terenu. Funkcjonują jeszcze w systemie aplikacje GEO-INFO i. Komornik, która upraszcza proces rejestracji i skraca czas realizacji zapytań komorniczych o stan władania nieruchomościami oraz GEO_INFO i. Rzeczoznawca, na której zamieszczany jest rejestr cen nieruchomości. W aplikacjach istnieje możliwości dokonywania płatności internetowych.

W Rybniku jest ważna nie tylko jakość świadczonych usług, ale również relacje i komunikacja z mieszańcami. Rybnicka Karta Mieszkańca „Rybka”, to program, który mieszkańcom miasta i osobom płacącym w Rybniku podatek PIT daje specjalne zniżki, ulgi i benefity np. zniżki na wybrane wydarzenia kulturalne i sportowo-rekreacyjne, abonamenty parkingowe i bilety okresowe w komunikacji miejskiej. Rybnicka Karta Mieszkańca „Rybka”  jest skorelowana z aplikacją halo! Rybnik, w której można dowiedzieć się o najważniejszych wydarzeniach, zapoznać się z miejskimi aktualnościami, przeczytać „Gazetę Rybnicką”, ustawić kalendarz wywozu odpadów lub zgłosić problem zauważony na terenie miasta. Wdrażający mają nadzieje, że dzięki RYBCE dodatkowo zwiększy się  poczucie wspólnoty i przynależności lokalnej mieszkańców.

Gliwicka partycypacja i Siemianowice na bank otwarte

W Gliwicach dostrzeżono potrzebę wdrożenia nowych form współpracy z mieszkańcami i trwałego włączenia ich w procesy decyzyjne podejmowane przez samorząd. Zaczęto rozważać uruchomienie nowego narzędzia w obszarze dialogu ze społecznością lokalną. Tak oto narodziła się Gliwicka Platforma Partycypacyjna, która wykorzystywana jest do prowadzenia Budżetu Obywatelskiego, ale nie tylko. Na platformie uruchomiono siedem stałych serwisów dotyczących konsultacji społecznych, inicjatyw lokalnych, funkcjonowania rady dzielnic, wspomnianego budżetu obywatelskiego, serwis WYPOWIEDZ Się, dotyczący strategii miasta i wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami. Od ubiegłego roku za pomocą platformy przeprowadzono 15 konsultacji społecznych oraz 5 badań ankietowych opublikowanych w serwisie WYPOWIEDZ Się. W zeszłorocznym naborze w ramach Gliwickiego Budżetu Obywatelskiego zostały złożone 243 wnioski, z czego 191 elektronicznie, za pośrednictwem platformy. Podczas głosowania  głos oddało 17 514 mieszkańców Gliwic, przy wykorzystaniu funkcjonalności platformy.

Uruchomienie platformy w ocenie pracowników urzędu, przyczyniło się do wzrostu liczby zaangażowanych w procesy partycypacyjne mieszkańców. Budowanie dialogu ze społecznością lokalną przy wykorzystaniu nowoczesnego narzędzia stało się prostsze i skuteczniejsze.  

Otwartość na mieszkańców może mieć różny wymiar – może to być otwartość na dialog (jak opisany powyżej) lub też otwartość na upublicznianie danych. Otwieranie (czyt. generalizując – upublicznianie w zestandaryzowanej formie) danych, w posiadaniu których jest samorząd jest jednym z trendów inteligentnych miast. Gromadzone dane usprawniają zarządzanie miastem m.in. w wymiarze społecznym, gospodarczym, finansowym czy infrastrukturalnym. Dzięki szczegółowej analizie danych można kreować scenariusze rozwojowe w wielu obszarach miejskiego ekosystemu.

Wiele miast stara się otwierać dane, co sprzyja ich innowacyjnemu wykorzystaniu przez podmioty zewnętrzne. Urzędnicy w Siemianowicach Śląskich przed uruchomieniem Banku Danych o Mieście przeprowadzili badania diagnozujące stan posiadanych zasobów związanych z danymi. Okazało się, że 40% komórek organizacyjnych agregowało dane bez rozpatrywania możliwości ich wykorzystania i udostępniania. Rozproszone dane, brak systematycznej ich aktualizacji, brak narzędzi, by je w sposób przejrzysty i przyjazny prezentować wraz z interpretacją – powyższa diagnoza doprowadziła do decyzji o stworzeniu siemianowickim urzędzie „Banku Danych o Mieście”. Celem przedsięwzięcia było zbudowanie nowej jakości informacji o mieście dla usprawnienia procesów decyzyjnych w zakresie strategicznym i operacyjnym. Wykorzystanie technologii cyfrowych podniosło jakość usług publicznych i transparentność działań miasta. Bardzo istotną kwestią było również podnoszenie jakości współpracy z mieszkańcami, organizacjami pozarządowymi i przedsiębiorstwami, a budowanie społeczeństwa obywatelskiego stało się wartością dodaną przy wdrożeniu innowacji.

Bank danych, to platforma, w której zagregowane dane zostały podzielone na 18 kategorii. Dane publikowane są w formatach: csv, pdf i jpg, aby zapewnić możliwie jak największą otwartość i dostępność, narzędzie zgodne jest z Dyrektywą WCAG 2.0. Dane prezentowane są w formie tabel, map, wykresów, obrazów. Dostępnych jest 85 zbiorów danych i 329 zasobów.

Inteligentne miasta muszą być zorientowane na mieszkańców. Analizowanie i monitorowanie różnych aspektów życia w mieście, w tym zarządzanie usługami: od komunikacji miejskiej poprzez oświetlenie, aż do gospodarki odpadami, musi uwzględniać włączenie mieszkańców w całość procesu. Mieszkańcy, muszą zrozumieć zachodzące w mieście procesy i zależność relacji w miejskiej tkance. Bez zrozumienia i włączenia, idea inteligentnego miasta jest bezzasadna.

Red. Śląski Związek Gmin i Powiatów

Edukacja przyszłości jest wyzwaniem

Jak przygotować młodych ludzi do wyzwań dynamicznie zmieniającej się przyszłości? Dorosłych do oczekiwań pracodawców i rynku pracy? Wiedza, kompetencje, elastyczność w zdobywaniu nowych umiejętności, to istotne elementy budowania przewagi na drodze rozwoju ścieżki zawodowej. Edukacja, to obszar w którym samorządy dostrzegają potrzebę zmian i wdrożeń inteligentnych rozwiązań. Wiele z nich wykracza poza działania określone przepisami prawa wychodząc w kierunku rozwiązań zdefiniowanych dla obszaru smart city. Kreatywność rozwiązań w obszarze edukacji nabiera coraz częściej wymiaru systemowych działań. Edukacja jest przestrzenią, w której łączą się działania wspierające umiejętności i kompetencje z inwestycjami, które zdobytej wiedzy nadają wymiar praktyczny.

Przykłady dobrych praktyk, o których mowa w dalszej części artykułu, zostały zdefiniowane w ramach prac Grupy Innowacji Samorządowych działającej przy Śląskim Związku Gmin i Powiatów. Jest to Grupa, która przede wszystkim intensywnie pracuje nad stworzeniem zestawu mierników i wskaźników do monitorowania poziomu inteligentnego rozwoju miast, ale również poszukuje dobrych praktyk samorządowych. Wskazane poniżej rozwiązania, to jedne z wielu, które udało się zidentyfikować, jednak ze względu na swoją kompleksowość i innowacyjność, zostały zaprezentowane, jako modelowe.

Jaworzno rozwija talenty 

W 2019 roku zapoczątkowany został w Jaworznie innowacyjny Program Edukacja przyszłości – badania predyspozycji i uzdolnień dzieci i młodzieży. Jego założeniem jest budowanie modelu nowoczesnej edukacji, otwartej na wyzwania przyszłości, w której działania koncentrują się na wspieraniu harmonijnego rozwoju najmłodszych mieszkańców miasta, ich kompetencji i pasji.

Program Edukacja Przyszłości Jaworzno rozpoczął się pilotażem skierowanym do uczniów, rodziców i nauczycieli w jednej ze szkół podstawowych. Jego pozytywne rezultaty, przyczyniły się do rozszerzenia działań na wszystkie szkoły podstawowe i ponadpodstawowe w mieście. W ramach programu wypracowane zostały autorskie metody i narzędzia wsparcia dzieci, rodziców, kadry pedagogicznej również na innych niż szkolne etapach edukacyjnych. Program Edukacja Przyszłości wdrażany jest także we wszystkich przedszkolach i żłobku.

W żłobku opiekunowie prowadzą elektroniczny arkusz obserwacji dzieci w trzech przedziałach wiekowych: od 5 do 12 miesięcy, od 13 do 24 i od 25 do 40. Obserwacja maluchów, ich codziennych postępów w poznawaniu świata, daje podstawy do tego, by zobaczyć, czy ich rozwój przebiega prawidłowo, ocenić ich ciekawość poznawczą, temperament, style interakcji z otoczeniem. Arkusz obserwacji to narzędzie, które buduje przestrzeń do relacji pomiędzy opiekunami dziecka w żłobku a jego rodzicami w najważniejszym i najbardziej dynamicznym okresie jego rozwoju. 

W przedszkolu wdrożono: elektroniczny arkusz wieloaspektowej obserwacji dziecka 3 i 4 letniego, elektroniczny arkusz obserwacji 5 i 6 latka obejmujący obszar logopedyczny
i elektroniczny arkusz gotowości dziecka sześcioletniego do podjęcia nauki w szkole. Narzędzia mają wspomóc procesy edukacyjne i obserwację rozwoju dziecka. Wystandaryzowanie działań pozwoliło na celną, łatwą i szybką identyfikację mocnych stron i predyspozycji oraz ewaluację procesów rozwojowych przedszkolaków w skali grupy, placówki, a nawet w skali wszystkich przedszkoli w mieście. Narzędzia wspomagają prace nauczycieli i logopedów, optymalizują metody i formy pracy z dzieckiem. Są też skarbnicą wiedzy dla rodziców. Szczególna rolę
w tym procesie odgrywają rodzice sześciolatków, którzy przekazują informacje
o dotychczasowych osiągnięciach i potrzebach dziecka szkołom i wychowawcom oddziałów, w których rozpoczną oni kolejny etap edukacyjny.  

W szkołach podstawowych i ponadpodstawowych realizowane jest badanie predyspozycji
i uzdolnień dzieci i młodzieży przy wykorzystaniu platformy zewnętrznego dostawcy, którego celem jest wsparcie procesu poznawania mocnych stron dzieci i młodzieży, podnoszenie ich poziomu aktywizacji oraz dobór efektywnych metod pracy i uczenia się. 

Efektem są wygenerowane raporty zawierające profile uzdolnień uczniów, stanowiące realne wsparcie dla rodziców w procesie wychowawczym dziecka oraz dla nauczycieli w efektywnej, indywidualnej pracy z uczniem, grupą czy też zespołem klasowym. Uczestnicy projektu mają również dostęp do fachowych narzędzi dostępnych na platformie – zindywidualizowanych ćwiczeń oraz artykułów, które pomagają rozwijać mocne strony i predyspozycje dziecka.

Program Edukacja Przyszłości wdrożony w Jaworznie ma stać się systemowym rozwiązaniem wspomagającym rozwój dzieci i młodzieży, kompasem umożliwiającym budowanie ich umiejętności i rozwijanie predyspozycji. Wypracowane narzędzia dostosowane do każdego etapu rozwoju dziecka mają wspomóc rodziców w rozwoju talentów i edukacyjnych szans swoich pociech. To również możliwości dla nauczycieli i opiekunów do opracowywania modeli edukacyjnych dostosowanych do współczesnego świata i jego wyzwań.  

Wszystkie działania realizowane w ramach Programu Edukacji Przyszłości mają na celu identyfikację predyspozycji i potrzeb każdego jaworznickiego dziecka oraz indywidualizację procesów edukacyjnych w celu zapewnienia jego harmonijnego rozwoju. Wszystko po to, by dziecko w procesie wychowania i nauczania nie było anonimowe i aby dorośli mogli skutecznie wspierać rozwój jego indywidualnych uzdolnień i osiąganie wyników edukacyjnych na miarę jego możliwości.

W ramach programu uruchomiono na stronie internetowej Programu Edukacja Przyszłości informator z ofertą zajęć rozwijających zainteresowania, uzdolnienia i talenty najmłodszych mieszkańców miasta, które są realizowane w miejskich instytucjach kultury i sportu.

Mediateka wirtualna książka i multimedia w Sosnowcu

Zagłębiowska Mediateka w Sosnowcu, to przestrzeń, która łączy edukację i kulturę z nowoczesnością innowacyjności. Mediateka funkcjonuje w głównej siedzibie Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sosnowcu. Modernizacja obiektu pozwoliła na wprowadzenie rozwiązań na miarę XXI wieku, zarówno pod względem wizualnym jak i funkcjonalnym. Wyposażona w sprzęt i systemy wysokiej jakości, pozwala nie tylko na sprawne wyszukiwanie informacji i wypożyczanie książek, audiobooków, filmów czy muzyki, ale również prowadzenie szeroko rozumianej działalności kulturalnej i edukacyjnej. To ośrodek, który buduje nowe podejście do zdobywania wiedzy i umiejętności.

Mamy więc multimedialny ekran w ogrodzie Mediateki, który pozwala organizować plenerowe pokazy filmowe. Książkomaty i wrzutnie pozwalają czytelnikom na korzystanie ze zbiorów biblioteki po godzinach jej pracy, to rozwiązanie sprawdziło się w wyjątkowy sposób podczas pandemii. Strefa Kinomana wraz z bogatą kolekcją filmów, ciesząca się dużym zainteresowaniem mieszkańców, to przestrzeń dla koneserów i pasjonatów. W Mediatece powstała też kreatywna, multimedialna pracownia przeznaczona do organizacji zajęć programistyczno-robotycznych dla dzieci – Kindloteka STEM. To miejsce do zdobywania nowych kompetencji i wiedzy. Mediateka umożliwia to dostęp do informacji, kultury i nowoczesnych technologii. Różnorodna oferta wydarzeń stanowi o atrakcyjności i popularności tego miejsca w regionie. Nowoczesność obiektu jest jego atutem, to miejsce w którym nie tylko zdobywa się wiedzę, ale przede wszystkim buduje relacje społeczne. Technologia w służbie społeczności jest bowiem przykładem modelowego rozwiązania smart city.

Edukacyjna nowoczesność w Gliwicach

Nowoczesne pracownie do nauki zawodu pozwalają na kształcenie ich to wykwalifikowanych i przygotowanych do wykonywania zawodu uczniów.  Edukacyjna nowoczesność, to potrzeba czasu i rynku pracy. Zwiększanie kompetencji uczniów przekształca się również na tworzenie relacji pomiędzy samorządem a środowiskiem pracodawców. Wykfalifikowany rynek pracy w miastach, to potencjał nie do przecenienia. Wiedzą o tym samorządy i przygotowują infrastrukturę edukacyjną, która ma sprostać oczekiwaniom środowiska gospodarczego. Przykładem działań inwestycyjnych w edukacji ,przywołanym poniżej są projekty realizowane przez Gliwice i Mysłowice.

Gliwice we współpracy z lokalnymi pracodawcami podjęły wysiłek, by stworzyć przestrzeń do praktycznej nauki zawodu, która odtwarza warunki pracy w przedsiębiorstwach. Kompleksowa adaptacja obiektu zgodna ze standardami sztuki budowlanej i dostępności sprawiła, że zostało utworzonych i w pełni wyposażonych 13 pracowni do praktycznej nauki zawodu. W ramach przedsięwzięcia uczniowie kształcą się w nowoczesnych pracowniach: projektowania i druku 3D, automatyki przemysłowej, obróbki cieplnej, pomiarów elektrycznych i elektronicznych, pomiarów mechanicznych, zgrzewania metali, spawania tworzyw sztucznych, nowych technologii spawalniczych, odnawialnych źródeł energii, badań niszczących i nieniszczących metali, sterowania i napędów elektrycznych, montażu układów mechatronicznych, elektryczno-elektronicznych.

Mysłowice natomiast jedną ze szkół wyposażyły w robota edukacyjnego PHOTON, którego zadaniem jest wprowadzenie dzieci w świat technologii, rozwijanie ich kreatywności, logicznego myślenia oraz nauczenie podstaw programowania.

Photony wykorzystać można na różnych etapach edukacyjnych i przedmiotach. Z robotem można kształtować wśród dzieci poszanowanie dla środowiska naturalnego. Czy też eksperymentować w obszarze fizyki lub odkrywać sztuczną inteligencję. Photon uczy również młodsze dzieci jak radzić sobie z agresją, stresem i negatywnymi emocjami, pracować w grupie i budować dobre relacje społeczne.

Świat technologii wkraczający do szkół, to nieunikniony proces, efekt czasów w których żyjemy. To wyzwanie nie tylko dla uczniów, ale również dla nauczycieli i rodziców. To diametralna zmiana sposobu uczenia się i nauczania przy wykorzystaniu zdobyczy nowych technologii i cyfrowego rozwoju. Szkoła XXI wieku musi być nowoczesną, by przygotować młodych ludzi do wyzwań, które przed nimi staną w dorosłym życiu. Samorządy mają tego świadomość finansując inteligentne programy i projekty w swoich szkołach.

Nowoczesna edukacja nie jest zarezerwowana tylko dla młodych mieszkańców miast. Ważne jest również wspieranie potencjałów i umiejętności wśród dorosłych. Na uwagę zasługuje projekt Katowic związany z uruchomieniem Miejskiego Inkubatora Przedsiębiorczości RAWA. INK.  Uruchomienie inkubatora miało na celu wspieranie przedsiębiorców w tym przede wszystkich z sektora MMŚP, budowanie konkurencyjności lokalnej gospodarki w oparciu o innowacje technologiczne, tworzenie atrakcyjnych warunków do ich rozwoju, budowanie platformy współpracy miedzy samorządem, uczelniami, biznesem i lokalną społecznością. Zespół z Rawa.Ink wspiera powstające i działające już firmy poprzez świadczenie doradztwa w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej i wdrażania innowacyjnych rozwiązań, organizację szkoleń, seminariów, konferencji, wizyt studyjnych, kreowanie współpracy zagranicznej.

W inkubatorze poprzez zawiązanie szerokiego partnerstwa z ponad 40 instytucjami wspierającymi rozwój gospodarczy regionu realizowane są liczne projekty i przedsięwzięcia. Warto przywołać flagowy konkurs ogłaszany przez Rawa.Ink  „Kopalnia Star-upów”. Organizacja wydarzenia została dostrzeżona i uhonorowana tytułem „Innowacyjny Samorząd” przyznany Katowicom oraz nagrodą „Marka Śląskie”.

W ramach działalności inkubatora realizowany jest projekt „Katowice Miastem Fachowców”, który wspiera przedsiębiorczość oraz kształcenie branżowe m.in. poprzez współpracę z przemysłem i organizację wizyt studyjnych dla uczniów ostatnich klas szkół podstawowych. To przykład dobrej praktyki wpisany do bazy Miejskich Innowacji Polskiego Funduszu Rozwoju.

Żyjemy w świecie zaawansowanych technologii, to wyzwanie dla młodych i dorosłych, uczniów i osób aktywnych zawodowo. Musimy poznawać nowe technologie, rozumieć je i uczyć się funkcjonować w przesiąkniętych nimi realiach. Edukacja jest obszarem w którym przejście ze świata analogowego do cyfrowego już się dokonało. Przyśpieszone czasem pandemii, wciąż jeszcze za mało dofinansowane, ale to obszar, który w dynamice rozwoju musi wyrywać do przodu, niosąc „kaganek innowacji”. Przykłady przywołane w artykule są tego potwierdzeniem.

Red. Śląski Związek Gmin i Powiatów

Smart rzeczywistość

Smartfony, smart domy, smart samochody – rzeczywistość smart otacza nas z każdej strony. Dotyczy to również miast. Inteligentny rozwój jest definiowany przez każde miasto i gminę inaczej. Samorządy mają swoje indywidualne ścieżki rozwoju, oparte o lokalne potencjały, ale wszyscy mają wspólny cel – poprawa jakości życia mieszkańców. Jakość usług świadczonych przez samorządy wpływa na ocenę poziomu życia przez mieszkańców, to niezaprzeczalny fakt.

Dlaczego potrzebujemy inteligentnych miast i inteligentnych rozwiązań?

Inteligentne miasta mają być odpowiedzią na zmiany, które zachodzą w naszym otoczeniu: zmiany demograficzne, procesy urbanizacyjne, zmiany klimatyczne, niestabilność globalnego systemu gospodarczego, rewolucję cyfrową. To takie miasta, które budują swoją teraźniejszość i przyszłość w oparciu o inteligentne połączenia zasobów, działań decyzyjnych, zaangażowaniu mieszkańców. To w końcu takie miasta, które poszukują innowacyjnych rozwiązań w zakresie poprawy jakości życia skrojonych na miarę i potrzeby lokalnych społeczności.

Dane filarem inteligentnych miast

Każdego dnia budujemy nasze miasta i gminy, poprzez szereg działań ukierunkowanych na poprawę jakości życia w nich. Nie chodzi tu oczywiście o stawianie przysłowiowych murów, ale o podejmowanie kluczowych decyzji, strategicznych dla rozwoju naszych małych ojczyzn. Decyzji, które poparte są analizami danych.

Żyjemy w czasach rewolucji cyfrowej, w której informacje, rozumiane jako zbiory danych gromadzone przez urzędy, jednostki, spółki miejskie, służą realizacji zadań własnych i zleconych oraz wspierają zarządzanie miastami.

Miasta przetwarzają dane: o zagospodarowaniu przestrzennym, o infrastrukturze, finansowe i ekonomiczne, z rejestru mieszkańców, czy też dotyczące świadczonych usług komunalnych takie jak: dane z systemów gospodarki odpadami, płatnych parkingów, dane z instytucji kultury czy w końcu dane Internetu rzeczy przedstawiające stan jakości powietrza, natężenia ruchu czy zużycia energii w budynkach użyteczności publicznej. Tak naprawdę, na każdym etapie zarządzania miastem dotykamy silosów z danymi pod różną postacią. Dane snują się po naszych chmurach obliczeniowych i dyskach setek komputerów, a wyzwaniem na najbliższe lata wydaje się stworzenie systemów umożliwiających ich wzajemne dostrzeganie i uzupełnianie się.

I co z nimi robimy? Czemu służy gromadzenie tak dużego zasobu? Zebrane dane analizujemy i wizualizujemy, a na ich podstawie staramy się wyciągać wnioski. Mniej lub bardziej sprawnie. Ponadto obserwujemy trendy, by dać rekomendacje do zarządzania miastem i budować przesłanki do jego rozwoju.  Planujemy na ich podstawie portfele projektów, bardzo często finansowanych ze środków krajowych i unijnych. Przedstawiamy je naszym mieszkańcom, dbając o ich szeroką wiedzę o tym co dzieje się w mieście i dlaczego jest to dla nich tak ważne. Dostrzegamy, że  zarządzanie danymi i ich analiza, to aktualnie kluczowa umiejętność miast, które chcą być ambitne i realizować skoordynowaną i adekwatną politykę rozwoju.

Samorządy widzą już potrzebę tworzenia struktur organizacyjnych w urzędach, w których zespół ekspertów analizuje, interpretuje i prezentuje dane niezbędne do podejmowania przez kadrę zarządzającą miastami i gminami decyzji.

Współpraca buduje ideę

Zarządzanie danymi i ich analiza, to kluczowa umiejętność, którą dzisiaj samorządy nabywają. Miasta inteligentne, to miasta uczące się, a dane budują wiedzę i dają dostęp do kreowania rozwoju przy udziale wielu partnerów. Ta idea stała się podstawą współpracy przedstawicieli 13 miast skupionych w Grupie Innowacji Samorządowych Śląskiego Związku Gmin i Powiatów. Rytm jej nadawali przedstawiciele Bydgoszczy, Częstochowy, Jaworzna, Lublina, Żor, a podstawowym celem było opracowanie narzędzia, które w oparciu o mierniki , wskaźniki (wraz ze wskazaniem źródeł ich pozyskania) pozwoliłoby na samoocenę poziomu inteligencji miasta.

Narzędzie pozwala na ocenę 6 obszarów:

1. mobilności,
2. gospodarki,
3. ochrony środowiska,
4. edukacji
5. kultury i zdrowia,
6. partycypacji społecznej i zaangażowania mieszkańców w życie miast.

Zaproponowane obszary wynikały z filarów tematycznych, na których skupia się zarządzanie miastami i gminami. Analizie poddano 150 wskaźników i mierników, które podzielono na obligatoryjne i fakultatywne.  Samo narzędzie dostępne jest bezpłatnie dla wszystkich samorządów poprzez stronę Śląskiego Związku Gmin i Powiatów (Narzędzie badania smart-city).

Należy pamiętać, że umiejętność analizy gromadzonych danych może skutecznie wspierać procesy decyzyjne i wpływać na jakość podejmowanych działań w zakresie zarządzania miastem.

Dobre praktyki siłą napędową

Na łamach czasopisma Wspólnota przez ostatni ponad rok prezentowane były artykuły, w których opisane zostały inteligentne rozwiązania wdrażane przez samorządy współpracujące w ramach Śląskiego Związku Gmin i Powiatów (można się z nimi również zapoznać, do pobrania na dole strony). W ramach ww. przedsięwzięcia, któremu nadano nazwę „Inteligentni lokalnie, atrakcyjni globalnie” pozyskano 79 opisów dobrych praktyk z 17 samorządów z terenu całego kraju. Identyfikacja dobrych praktyk pozwoliła zaprezentować rozwiązania, które wdrażają miasta w różnych obszarach: od mobilności, poprzez edukację, ochronę środowiska, współpracę z mieszkańcami. Różnorodność zidentyfikowanych praktyk jest tak duża, że stwarza możliwość zaimplementowania ich we wszystkich typach samorządów, niezależnie od wielkości. Praktyki te różnią się pod względem:

• kosztowności (od dość kosztochłonnych Inteligentnych Systemów Transportowych w Tychach i Gliwicach – po generujące przede wszystkim koszt dodatkowej pracy „zielone kontrole” w Bieruniu),
• skali (od nowoczesnego centrum obsługi klienta w Dąbrowie Górniczej – po robota edukacyjnego PHOTON w Mysłowicach),
• grupy, do której są skierowane (od tych skierowanych do szerokiego grona mieszkańców jak akcje ekologiczne w Bielsku-Białej czy Rybnicka Karta Mieszkańca „Rybka” – po skierowany do węższego grona uczniów i nauczycieli Program Edukacja przyszłości w Jaworznie).

Doświadczenia samorządów i zidentyfikowane dobre praktyki, to niekwestionowana wartość dodana. Ekosystem innowacji w gminach, miastach i powiatach, to skarbnica wiedzy. Miasto inteligentne wykorzystuje potencjał ludzki i technologiczny dla swojego zrównoważonego rozwoju, ale również czerpie z dobrych doświadczeń innych jednostek. Cechą inteligentnego miasta jest też zdolność uczenia się organizacji, zdolność do absorbcji wiedzy, budowanie współpracy partnerskiej na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego. Całokształt tych cech i umiejętności można nazwać inteligencją strategiczną, która wydaje się w nadchodzącym czasie niezwykle istotna dla jednostek chcący bycia „smart”.

Zachęcamy do skorzystania z opisanych w naszych artykułach dobrych praktyk samorządów zrzeszonych i współpracujących w ramach Śląskiego Związku Gmin i Powiatów. Pamiętajmy, że zarządzanie miastem w oparciu o dane docelowo prowadzi do działania na rzecz rozwoju małych ojczyzn w oparciu o fakty i zgromadzoną wiedzę, a inteligentne miasta to nie przyszłość, to teraźniejszość, budowana w oparciu o lokalne potencjały.

Red. Śląski Związek Gmin i Powiatów